De jaren negentig zijn vruchtbare jaren voor de Efteling. Het pretpark in Kaatsheuvel wordt uitgebreid met attracties en sprookjes die nog steeds enorm geliefd zijn. Droomvlucht, Villa Volta en Vogel Rok behoren nog immer tot de populairste attracties en bij de taferelen in het Lavenlaar en van Tafeltje Dek je, de stiefmoeder van Sneeuwwitje, Klein Duimpje, Repelsteeltje en De Chinese Nachtegaal dromen nog altijd veel kinderen weg. Ook het aanzicht aan de buitenkant van het park verandert, met de opening van Het Huis van de Vijf Zintuigen en het strategisch gesitueerde Efteling Hotel. Op de valreep van de nineties gaat de Winter Efteling van start, een onverwacht en ongekend succes dat nog tot op de dag van vandaag voortduurt.
► De geschiedenis van de Efteling in vogelvlucht
Luimige Laven
Het decennium begint goed, met de opening van de nieuwe attractie Het Volk van Laaf. Op de plek van de speeltuin, in het meest noordelijke, dicht tegen Kaatsheuvel aan gelegen deel van het park, is een dorpje gebouwd voor de Laven, een ‘luimig’ volkje dat geleid wordt door Moeder Laaf. Het verhaal gaat dat het volkje zich na een onderaardse zwerftocht van miljoenen jaren bovengronds in de Efteling vestigt omdat ze daar luidkeels ‘Alaaf!’ horen roepen. Het ‘Funny Village’ – zoals de werktitel luidde – bestaat uit vijftien huisjes met wonderlijke namen als het Lonkhuys, Loof- en Eerhuys, Lachhuys en Lariekoekhuys. In diverse huisjes zijn de Laven bezig met hun dagelijkse bezigheden als brood bakken, kinderen les geven en drankjes als lurk, lebber en limoen brouwen. Door het Lavenlaar loopt een monorail met slakken als voertuigen. Eén van de reden om het Volk van Laaf te bouwen is de verwachting dat de Laven ook een commercieel succes zouden kunnen worden. Die hoop blijkt uit te komen: jarenlang staan Nederlandse tuinen en huiskamers vol met miniatuur-Laven.
Zestig kilometer hout
Van 1991 tot halverwege 2009 staat de houten achtbaan Pegasus in de Efteling. Bij de officiële opening van de attractie op 11 juli 1991 is Pegasus de tweede houten achtbaan van Europa (de eerste stond in het Smurfenpark in het Franse Metz, nu Walygator). Pegasus heeft een lengte van 492 meter en haalt een maximale snelheid van 55 kilometer per uur. De baan is grotendeels boven de kanovijver gebouwd en gemaakt van in totaal zestig kilometer Canadees Yellow Pine-hout. In de achttien jaar dat de treintjes hun rondjes maken op het traject van Pegasus stappen ruim 28,5 miljoen bezoekers in. Pegasus wordt in 2010 vervangen door de dubbele houten achtbaan Joris en de Draak omdat de attractie niet meer voldoet aan de kwaliteitseisen van de Efteling. In 1991 ontvangt de Efteling ook zijn vijftig miljoenste bezoeker sinds de opening van het Sprookjesbos in 1952.
Geen Droomvlucht, wel hotel
In 1992 is het veertig jaar geleden dat het Sprookjesbos werd geopend en viert het park zijn veertigjarig bestaan. Naast deze feestelijke reden is er nóg een motief om uit te pakken met een grote attractie: op 12 april 1992 gaat Disneyland Paris open. De Efteling verwacht dat heel wat Nederlanders willen afreizen naar wat toen nog Euro Disney heet. Een nieuwe grote attractie moet de mensen daarvan afhouden: niet Marne-la-Vallée maar Kaatsheuvel moet ook in 1992 het reisdoel zijn. Het Brabantse park wil uitpakken met Droomvlucht, een wonderlijke ‘zweefvlucht door de wereld van dromen en sprookjes’. Helaas loopt het anders: het vervoerssysteem van de darkride weigert dienst. Fabrikant Translift uit Engeland krijgt het probleem niet opgelost en de deuren van Droomvlucht blijven gesloten, tot grote teleurstelling van alle medewerkers die aan de veelbelovende attractie hebben gewerkt. De deuren gaan wel open van het Efteling Hotel, dat tussen park en rijksweg is gebouwd. Aan het eind van het jubileumjaar is er toch nog een pleister op de wond: de Efteling ontvangt de Applause Award, een prestigieuze onderscheiding van de IAAPA, de International Association of Amusement Parks and Attractions.
Langs gnomen en trollen
Op 8 april 1993 gaat dan toch eindelijk het feeërieke Droomvlucht open voor het publiek. Twee maanden later – op 10 juni – is er volop vuurwerk tijdens de officiële opening (foto). De bezoekers zijn lovend over de door Ton van de Ven ontworpen zweeftocht in één van de 28 dubbele gondels langs de fantasiewerelden van koning Oberon, trollen, gnomen en elfjes. De darkride wordt aangeprezen met de slagzin ‘Het mooiste wat de Efteling ooit is overkomen’ en de gasten zijn het daarmee eens: Droomvlucht is al decennia lang de best gewaardeerde attractie van het park. Het pretpark kan aan het eind van het seizoen een recordaantal van ruim 2,7 miljoen bezoekers noteren. Om al hun auto’s kwijt te kunnen wordt het parkeerterrein uitgebreid tot veertien hectare, waardoor de Efteling over één van de grootste parkeeraccommodaties van Nederland beschikt.
Grotere rol voor Pardoes
1994 is een rustig jaar. Er wordt wel gestart met de bouw van nieuwe faciliteiten zoals een golfbaan en een nieuw entreegebouw, maar er openen dat jaar geen nieuwigheden. Voor Pardoes – die in 1989 het licht ziet – is voor het eerst een grotere rol weggelegd dan alleen maar figureren in het logo van de Efteling. De parkmascotte krijgt een eigen voorstelling: Showtime met Pardoes. Midden in het park, op de plek waar nu Symbolica staat, verzorgen kinderidolen Samson en Gert een maand lang tweemaal daags een voorstelling. Hun populaire zomershow, die vier seizoenen in het openluchttheater van de Efteling staat, brengt Gert Verhulst op het idee om een eigen pretpark te beginnen: in april 2000 opent Plopsaland in de Vlaamse kustplaats De Panne.
Eind in zicht voor Golfpark
Liefst 95 hectare grond ten zuiden van de Efteling is omgetoverd tot een professionele golfbaan met achttien holes. Het Efteling Golfpark dat in 1995 opent is schitterend gelegen tussen de Loonse en Drunense Duinen en landgoed Huis ter Heide in. De faciliteit wordt ontworpen door de gelauwerde Engelse golfbaanarchitect Donald Steel. De Bossche architect Wilco Meeuwis – ook verantwoordelijk voor het ontwerp van het Efteling Hotel – tekent voor het karakteristieke, rietgedekte clubhuis. Het Efteling Golfpark gaat zijn veertigste verjaardag helaas niet halen: in 2034 wordt het gesloten omdat de baan niet meer rendabel is en de Efteling zich volledig wil focussen op attractiepark en vakantieresort. In het pretpark wordt het aanbod voor de jongste bezoekers uitgebreid met de kleurrijke speeltuin Kleuterhof en het Avonturen Doolhof, beide in het Reizenrijk. De honderdste geboortedag van Anton Pieck wordt herdacht met de Anton Pieck Prijs, te winnen bij een schrijfwedstrijd voor basisscholen in Nederland en Vlaanderen.
Iconisch Huis
Bezoekers die, zich verheugend op een leuk dagje uit, naar de ingang van de Efteling wandelen hebben een heel ander uitzicht dan het jaar daarvoor. Waar men in 1995 nog naar de bescheiden Ingang West in een hoek van het parkeerterrein loopt, begeeft men zich in 1996 naar het centraal gelegen Huis van de Vijf Zintuigen. Het herkenbare, bijna iconische bouwwerk heeft onofficieel de eretitel ‘het grootste rieten dak ter wereld’. De nieuwe toegangspoort pronkt met een rieten kap van liefst 4.500 vierkante meter. De vijf punten van het dak worden gedragen door rondhoutstammen en ruw gezaagde balken uit het Zwarte Woud die op 331 knooppunten bij elkaar komen.
Award winning Villa Volta
In 1996 opent het draaiende huis Villa Volta, aanvankelijk Villa Vola geheten, maar dat stuit op bezwaren van kredietverstrekker Vola. Villa Volta is de doorontwikkeling van een oude kermisattractie, die ook in pretparken te vinden was, zoals Casa Rotativa in Avonturenpark Hellendoorn en Draaiend Huis in Bobbejaanland. In de inmiddels verdwenen attracties in Avonturenpark en Bobbejaanland is de draaiende trommel in de vorm van een huisje van buitenaf te zien; in die van de Efteling is het mechanisme verstopt in een stijlvol gethematiseerde villa. Dat maakt de attractie uniek. In de jaren erna volgen er in collega-parken nog veel meer van deze in samenwerking met fabrikant Vekoma ontwikkelde ‘mad houses’. Voor Villa Volta mocht de Efteling later in Hollywood een THEA Award ophalen.
Gigantische vogel
De Efteling viert in 1997 zijn 45e verjaardag heel bescheiden. Gasten worden onder de noemer ‘De Traktatie van het Jaar’ verblijd met extra lange openingstijden en live entertainment. Dat jaar start de bouw van de overdekte, donkere achtbaan Vogel Rok, tussen Carnaval Festival en restaurant Panorama in. De twintig meter hoge familieachtbaan gaat in 1998 rijden. De attractie is gethematiseerd rond de verhalen van Sinbad de Zeeman. Bezoekers lopen onder de meer dan 22 meter brede en negen meter hoge Vogel Rok het gebouw binnen. Het immense dier staat in het Guinness Book of Records als grootste vogel in een attractiepark. Het Sprookjesbos wordt in 1998 vergroot: op de plek van de oorspronkelijke siertuin aan het eind van het bos wordt een bospad aangelegd waar twee nieuwe sprookjes aan liggen: Klein Duimpje en de Reus en Repelsteeltje.
► De ‘ruigste’ attracties in de Efteling
Meer sprookjes
In 1999 investeert de Efteling flink in sprookjes. Met als jaarthema ‘De Schatkamer van de Sprookjes’ komen er liefst vier nieuwigheden. Aan het Herautenplein in het Sprookjesbos worden de herberg van Tafeltje Dek je en het kasteel van de stiefmoeder van Sneeuwwitje toegevoegd. In kasteeltje is een nieuwe toverspiegel te zien. De oude spiegel in het nabijgelegen Sprookjesmuseum wordt weggehaald. In 1979 moest het sprookje De Chinese Nachtegaal plaatsmaken voor Draak Lichtgeraakt. Precies twintig jaar later keert de nachtegaal terug, ditmaal in het paleis van de keizer, als hekkensluiter van het Spookjesbos. De stoomtrein rijdt voortaan door het Sprookjesstation, met als wachtende passagiers onder meer kabouters, de heks, Laven en Holle Bolle Gijs. Het pretpark wordt onderverdeeld in vier ‘rijken’ met de namen Marerijk, Reizenrijk, Ruigrijk en Anderrijk. Op 12 december 1999 openen directeur Ronald van der Zijl en Pardoes voor het allereerst de poort van de Winter Efteling. Het attractiepark is in de winter van 1999/2000 gedurende 21 dagen geopend. Na een proef van drie jaar wordt in maart 2002 besloten de Winter Efteling definitief op te nemen in het programma.
Winter Efteling, anno 1999In 1999 opende de Efteling voor het eerst in 47 jaar de poorten van het attractiepark in de winter, als driejarige proef, met een aantal weekends en twee weken tijdens de kerstvakantie. Eigen onderzoek van het park wees uit dat consumenten zochten naar alternatieve uitstapjes met het hele gezin. Maar men ging in Kaatsheuvel niet over een nacht ijs. Algemeen directeur Fons Jurgens kijkt terug: “In die tijd was het echt pionieren want geen enkel ander park had een openstelling in de wintermaanden. De toenmalige directie moest het park behoorlijk aanpassen om gasten te kunnen ontvangen bij temperaturen rond het vriespunt. Tijdens jaren van voorbereiding werden overdekte attracties gebouwd en restaurants winterhard gemaakt. De Winter Efteling moest een compleet andere beleving bieden dan in de zomer. Dat werd bereikt met tijdelijke winterattracties, grote hoeveelheden sfeerverlichting, kampvuren en winters entertainment. Voor het eerst werden stamppotten geserveerd en kregen gasten een bijpassende oranje muts bij een broodje warme worst. Het concept bleek succesvol en is intussen door veel Europese collega-parken omarmd.”
Fun facts eerste Winter Efteling• 1200 vierkante meter overdekte ijsbaan met ‘après-schaats’-herberg |
► De Efteling in de fifties
► De Efteling in de sixties
► De Efteling in de seventies
► De Efteling in de eighties
► De Efteling van 2000 tot 2009
► De Efteling van 2010 tot 2019
► De Efteling vanaf 2020
2020 © Samenstelling: Adri van Esch – Beeld: Efteling, Adri van Esch
