De Efteling in de eighties

De jaren tachtig in de Efteling worden gekenmerkt door de grote ommezwaai en torenhoge ambities.

Een aantal factoren leidt ertoe dat de Efteling komt met een grote ommezwaai. Het bezoekersaantal neemt na opening van het Spookslot in het recordjaar 1978 weer gestaag af. Het park in Kaatsheuvel merkt dat de concurrentie steeds groter wordt en dat met name jongeren en jongvolwassenen vaker kiezen voor bezoek aan een ander pretpark. De directie neemt een ferm besluit: het aantal attracties zal in de jaren tachtig fors worden uitgebreid en daarbij wordt vooral ook rekening gehouden met de wensen van tieners. De grote ommezwaai wordt gevormd door de bouw van een ‘Double Loop Corkscrew Bayern Curve’, een stalen achtbaan van de Nederlandse fabrikant Vekoma met – zoals de naam al zegt – een dubbele looping, een kurkentrekker en een overhellende scherpe bocht.

De geschiedenis van de Efteling in vogelvlucht

Anton Pieck bij de opening van de uitbreiding van het Kabouterdorp in de Efteling

Kabouterdorp en reuzenachtbaan

In 1980 worden twee nieuwe kabouterhuisjes toegevoegd aan het Sprookjesbos. Anton Pieck – die tot burgemeester van het kabouterdorpje wordt benoemd – en schrijfster Martine Bijl openen de nieuwe aanwinst. De meeste aandacht gaat echter uit naar de gigantische achtbaan die bij opening de grootste van Europa moet zijn. Het gevaarte komt te staan op het voormalige parkeerterrein Oost, in de uiterste zuidoosthoek van het park. Die afgelegen locatie is gekozen om ze ver mogelijk weg te blijven van de gemoedelijke, romantische attracties waar de Efteling naam mee heeft gemaakt. De nieuwe reuzenachtbaan is een revolutie voor de Efteling; één waar Anton Pieck geen affiniteit mee heeft, maar waar hij wel begrip voor toont. Op 30 september 1980 wordt de bouwvergunning door de gemeente verleend. Plots krijgt de Efteling dan echter forse tegenwind: twee milieuorganisaties zijn tegen de bouw van de mega-achtbaan. Op hun verzoek legt de Raad van State de bouw stil.

Python: successtory met een valse start

1981: de Python in de Efteling vanuit de lucht

Python voor Pasen open

Pas eind januari 1981 mag de Efteling de opbouw van de Python – zoals de achtbaan zal gaan heten – weer oppakken. Er wordt dan met drie bouwploegen dag en nacht gewerkt om de nieuwe attractie voor Pasen te kunnen openen. De tien miljoen gulden (ruim 4,5 miljoen euro) die de bijna dertig meter hoge rollercoaster kostte blijkt geen weggegooid geld: de Efteling trekt in 1981 vierhonderdduizend extra bezoekers. Een deel daarvan maakt ook een boottochtje in de Gondoletta. De veertig nieuwe bootjes varen over de Siervijver en een speciaal voor deze attractie verlengd kanaal. De Gondoletta was bedoeld als vervoerssysteem voor het later te bouwen Fata Morgana, maar was – vooral bij de wat oudere gasten – zo’n groot succes dat de bootjes als zelfstandige attractie bleven bestaan.

1982: Schipschommel De Halve Maen in de Efteling

’s Werelds grootste schipschommel

In 1982 krijgt de Efteling een plaatsje in het Guinness Book of Records: de nieuwe schipschommel De Halve Maen die het park opent is op dat moment de grootste ter wereld. Het schip heeft een lengte van 27 meter, is twintig meter hoog, kan tot 85 passagiers vervoeren en zwaait tot 25 meter hoogte uit. Als decor tekent ontwerper Ton van de Ven een havenfront. Achter de kademuur liggen huisjes met de markante namen Taveerne d’Ouwe Liefde en De Huys Duynder Visser. Aan het eind van het seizoen zijn 1,5 miljoen bezoekers de poorten van het park gepasseerd.

De animatronics van Fata Morgana in de Efteling - Foto: © Adri van Esch

Kijkje in de keuken

Op 17 en 18 oktober 1982 gunt de Efteling belangstellenden een kijkje in de keuken. Tijdens een grote manifestatie in gemeenschapshuis De Werft in Kaatsheuvel kan het publiek kennismaken met alle afdelingen van het bedrijf. Er zijn ongeveer zestig originele tekeningen van Anton Pieck te bewonderen en men kan maquettes van diverse attracties bekijken. Op de manifestatie worden bouwtechnieken getoond en is het eerste prototype te zien van de bedelende Arabieren uit de vier jaar later te openen attractie Fata Morgana.

1983: Piraña in de Efteling

Minder nat, meer thematisering

Op 18 mei 1983 opent mr. Pieter van Vollenhoven de Piraña door uit Peru overgevlogen bronwater in de attractie te gieten. Al drie jaar eerder leefden er plannen om de wildwaterbaan van fabrikant Intamin in het park te bouwen; de Efteling zou dan een wereldprimeur hebben gehad. Men liet die eer echter aan het inmiddels gesloten Six Flags AstroWorld in Houston. Toen de imagineers van de Efteling een kijkje gingen nemen bij de Thunder River in de Verenigde Staten was de conclusie dat het in het koude Nederland anders moest: minder nat en meer thematisering. De zeshonderd meter lange rivier wordt aangelegd tussen indrukwekkende rotspartijen en gebouwen uit de cultuur van de Maya’s, Inca’s en Azteken. De breedte van de kolkende stroom varieert van vier tot vijftien meter. De ronde vlotten leggen een hoogteverschil af van 3,5 meter en behalen een maximale snelheid van 17 kilometer per uur.

De bouw van Carnaval Festival in de Efteling - Foto: © Adri van Esch

Rode feestneus

Na de Python opent de Efteling in 1984 een tweede vreemde eend in de bijt. Na een stalen superachtbaan krijgt het pretpark nu een attractie vol feestelijke, bontgekleurde poppen. Carnaval Festival is de eerste darkride in het park en bedacht door cineast Joop Geesink, die vooral furore maakte met zijn Loeki de Leeuw, jarenlang de geliefde mascotte van de reclameblokken op de Nederlandse publieke televisiezenders. Geesink laat bezoekers een rit maken langs allerlei landen waar feest wordt gevierd. Alle personages in de darkride hebben een rode feestneus op. Gastheer in de kleurrijke kijkdoos is het narretje Jokie. Van 2005 tot 2012 wordt hij afgelost door Loeki. De tune van Carnaval Festival is bedacht door cabaretier Toon Hermans en uitgewerkt door componist Ruud Bos.

Carnaval Festival: een feestje van ruim 35 jaar

T-Fordjes op d'Oude Tuffer in de Efteling - Foto: © Adri van Esch

Ouderwetse T-Fordjes

Het kan niet op in 1984: naast Carnaval Festival worden nog drie nieuwigheden aan het park toegevoegd. Op het terrein bij de Python en De Halve Maen verrijzen Polka Marina en d’Oude Tuffer. Polka Marina is een draaimolen met kleine koggen. De scheepjes lopen op rails die identiek is aan die van de Python. Op oldtimerbaan d’Oude Tuffer rijden ouderwetse T-Fordjes onder meer dwars door een kippenschuur. Voor het eerst rijden de stoomtreinen van de Efteling rondjes om het park in plaats van heen en weer: het traject wordt cirkelvormig gemaakt. De rails lopen nu langs het Carrouselpaleis en de speelweide en over een 75 meter lange brug over de siervijver. Aanvankelijk zouden er vier stations aan het 3,5 kilometer lange traject komen, in elk rijk één, maar het blijft bij twee haltes: de bestaande op de Sint Nicolaasplaets en een nieuwe naast de Python.

1985: Bobbaan in de Efteling

IJselijk snelle Bob

In 1985 opent de Efteling de Bob, ook wel Swiss Bob of Bobbaan genoemd. Er zijn op dat moment twee varianten van deze attractie op de markt. Eén van Intamin, de bouwer van Piraña en De Halve Maen, en één van Mack Rides, leverancier van de wagentjes van Carnaval Festival. De Efteling kiest voor de eerste: de bobs van Intamin lijken veel meer op echte bobsleeën. De voertuigen die Mack door het stalen ijskanaal laat rijden zijn treinen en daarom minder realistisch, oordeelt de Efteling. In de showroom van Mack Rides – het Duitse Europa-Park – zien de Kaatsheuvelse imagineers nog wel een nieuwe attractie die ook hun aandacht trekt: een elektrisch aangedreven achtbaan. Het lot wil dat juist zo’n ‘powered coaster’ op de plek staat van de Bob. Het technisch onderhoud van de Bobbaan bleek steeds moeilijker. Daarom werd de attractie in 2019 ontmanteld en in 2020 vervangen door de dubbele achtbaan Max & Moritz.

A good idea never dies

Prinses Juliana opent samen met Anton Pieck en Efteling-directeur Ten Bruggencate de wensbron - Foto: Rob C. Croes / Nationaal Archief / Anefo

Wensbron voor Save the Children

Op 21 mei 1985 opende prinses Juliana, voormalig koningin van Nederland, een wensbron op de landtong in de Siervijver tussen de achterkant van Symbolica en het Ruigrijk. De wensbron bestaat uit een rond waterbekken waarin een visje zwemt dat een schaaltje voortduwt. Midden in het water staat een grote vis met daarop een naar beneden wijzende kabouter. Deze vis diende van 1970 tot 1982 als papiereter. De kabouter riep bezoekers op papier in de opengesperde vissenmond te stoppen. Visje Gijs stond bij de inmiddels verdwenen roei- en kanovijver. De opbrengst van de wensbron gaat naar Save the Children, de stichting die opkomt voor de rechten van het kind. Prinses Juliana, die de bron samen met Anton Pieck opende, was in 1980 de grondlegster van Save the Children Nederland en tot aan haar overlijden erevoorzitter. Tegenwoordig is prinses Viktória de Bourbon de Parme beschermvrouwe van de kinderrechtenorganisatie.

Fata Morgana in de Efteling - Foto: © Adri van Esch

Verboden stad

In de ‘verboden stad’ Fata Morgana – de nieuwe aanwinst in 1986 – maken bezoekers een bootreis van acht minuten door een mysterieuze Oosterse wereld. Deze tweede darkride van de Efteling herbergt liefst honderdveertig computergestuurde poppen en ook slangen, kamelen, tijgers, krokodillen, een ezel en een hond. Vijf jaar lang werd er aan deze indrukwekkende en nog steeds populaire attractie gewerkt. De Efteling had er achttien miljoen gulden (bijna 8,2 miljoen euro) voor over om de wereld van de Sprookjes van 1001 Nacht tot leven te wekken. Gasten kunnen in 1986 ook de Russische ruimtevaarttentoonstelling Interkosmos bezoeken. In een grote tent op de speelweide kunnen ze zich tegen bijbetaling van 2,50 gulden (€ 1,13) vergapen aan satellieten, ruimtepakken en echt maanzand. Het ruimteschip Vostok, waarin kosmonaut Joeri Gagarin op 12 april 1961 als eerste mens op de maan landde, was de grote blikvanger van Interkosmos.

1987: Bouw van de Pagoda in de Efteling

Vliegende tempel

De Efteling gaat gewoon door met het bouwen van grote nieuwe attracties. Op – heel toepasselijk – Hemelvaartsdag 1987 gaat de Pagode voor het eerst de lucht in. Een kolossale hefboom tilt een langzaam ronddraaiende Thaise tempel naar 45 meter hoogte. De gasten hebben vanaf het platform een wijds uitzicht over het park, over Kaatsheuvel en over de Loonse en Drunense Duinen. Het idee voor de Pagode ziet de Efteling in het attractiepark Cypress Gardens, dat nu Legoland Florida heet. Daar is de uitkijktoren gethematiseerd als een eiland in de lucht en heet de – inmiddels verdwenen – attractie Flying Island.

1988: Trollenkoning komt naar de Efteling

Onverstaanbare trol

In 1988 verblijdt de Efteling de bezoekers met twee nieuwe attracties. In het Sprookjesbos beklimt de Trollenkoning zijn troon in een holle boom. De vorst voorspelt de toekomst aan de hand van een sterrenbeeld, dat met een naald op een schijf kan worden gekozen. Vooral de mimiek in het gezicht van de Trollenkoning, zijn nagenoeg onverstaanbare brabbeltaal en de trilplaat voor de sterrenbeeldenschijf trekken de aandacht van de bezoekers.

1985: Monsieur Cannibale in de Efteling

Kookpotten

Op het plein voor Carnaval Festival gaan in 1988 de kookpotten van Monsieur Cannibale draaien. In veel andere parken zijn het theekopjes die ronddraaien, de Efteling kiest voor een eigenwijzere versie. Het kleurrijke ontwerp van deze attractie is van Henny Knoet – ook bedenker van Pardoes – en de aanstekelijke muziek van de Franse zanger Sacha Distel. Ontwerper Michel den Dulk plaatste in 2002 een rieten dak boven Monsieur Cannibale.

Gastheer Pardoes in de Efteling - Foto: © Adri van Esch

Charmante gastheer

Een heel decennium lanceert de Efteling de ene nieuwe attractie na de andere, en in het laatste jaar is er plotseling rust. Er komt in 1989 geen nieuwe attractie, al wordt er achter de schermen wel gewerkt aan het Lavenlaar, een dorpje voor het Volk van Laaf dat op de plek van de speeltuin gaat komen. In het laatste jaar van de eighties ziet ook Pardoes de Tovernar het licht. De rol van het geesteskind van ontwerper Henny Knoet is eerst nog bescheiden – als afbeelding in het logo – maar neemt in de jaren daarna een grote vlucht. Pardoes ontmoet als charmante gastheer de bezoekers van het park, wordt vanaf 2000 vergezeld door zijn vriendin Pardijntje en heeft vanaf 2017 zelfs een heel eigen attractie, Symbolica.

De Efteling in de fifties
De Efteling in de sixties
De Efteling in de seventies
De Efteling in de nineties
De Efteling van 2000 tot 2009
De Efteling van 2010 tot 2019
De Efteling vanaf 2020

Alles over de Efteling

2020 © Samenstelling: Adri van Esch – Beeld: Efteling, Nationaal Archief / Anefo, Adri van Esch

Meest bezochte parkprofielen