Wat is intellectual property? Om te beginnen: het is belangrijk. Belangrijker nog dan een spectaculaire achtbaan, een spetterende wildwaterattractie of een verrassende darkride. Intellectual property is de creatieve kurk waarop parken drijven, het geeft ze hun eigen identiteit en onderscheidt ze van de rest. Volgens het woordenboek vallen onder intellectual property (IP) alle ‘voortbrengselen van de menselijke geest’. Voor parken worden er vooral de karakters mee bedoeld die het park vorm en een gezicht geven. Die karakters zijn soms bekend van televisie en film, soms speciaal voor het park ontworpen.
Harry Potter en Darth Vader
De characters komen terug op verschillende niveaus: rondlopend zodat gasten er mee op de foto kunnen, in individuele attracties en zelfs in compleet aan hen gewijde themagebieden. Internationaal aandacht trekkende themalanden zijn die rond Harry Potter en de Minions in de parken van Universal, en rond Chewbacca, R2-D2 en Darth Vader van Star Wars en Buzz Lightyear en Woody uit Toy Story in de Disney-parken. Andere voorbeelden van bekend intellectual property zijn Nick Land in Movie Park Germany, helemaal gethematiseerd rond de striphelden van televisiezender Nickelodeon, en de 4D-films in diverse parken rond karakters uit de films Shrek en Madagascar.
Bestaande karakters
Wereldwijd beroemd zijn Mickey en Minnie Mouse, gastheer en -vrouw van de parken van het Disney-concern. Sommige parken ‘huren’ bekende sterren in, zoals Kuifje, Lucky Luke en Bugs Bunny, of worden helemaal rond bestaande karakters gebouwd, zoals Astérix en Obelix, de figuren uit de stal van Studio 100 en Le Petit Prince. Parken die niet over bestaande characters kunnen beschikken ontwerpen vaak hun eigen intellectual property – zoals de Efteling doet met Pardoes de Tovernar en Sprookjesboom en Toverland met de Dwervels – of kopen complete concepten. Een voorbeeld van een kant-en-klaar concept is Thomas Town, een kinderdorp rond het vrolijke treintje Thomas in het Engelse Drayton Manor.
Touwtrekken
Hoe succesvoller de intellectual property, hoe meer vruchten het park daarvan plukt. Maar intellectual property is gewild en er wordt aan getrokken. En plots wordt het IP dan een thema om kopzorgen van te krijgen. Want wat doe je als een ander park of een andere keten jouw karakter kaapt? Stort je je dan in een juridische strijd of haal je je character uit de schijnwerpers? Drie voorbeelden van hoe intellectual property toch niet zo’n glansverhaal is als het had moeten zijn: het touwtrekken rond de figuren van Marvel, Arthur van de Minimoys die zich in steeds meer parken thuis voelt en 3D-film SOS Planet die een allemansvriend werd.
Niet exclusief
We beginnen dicht bij huis: de Efteling opende in 2002 een exclusieve attractie ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan. PandaDroom is een gethematiseerd 3D-theater met alles erop en eraan: een voorshow, een interactieve post show, een souvenirwinkel en een restaurant. Het hart wordt gevormd door de driedimensionale film SOS Planet, gemaakt door het Belgische bedrijf nWave. Maar de kostbare attractie verbleekt als blijkt dat al een jaar later de film onder de naam PandaVision ook door het Duitse Europa-Park wordt geprogrammeerd. In de jaren daarna konden ook bezoekers van het Noord-Duitse Hansa-Park en Liseberg in Zweden ijsbeer Ursula, zeeschildpad Aura en orang-oetan Oek bewonderen. Heel exclusief was deze door de Efteling gekochte intellectual property niet. PandaDroom is sinds eind 2019 vervangen door Fabula.
Prijswinnende Arthur
Ook steeds minder exclusief lijkt het karakter Arthur te worden, bekend van de filmtrilogie rond de Minimoys van de Franse regisseur Luc Besson. In 2009 was Futuroscope het eerste themapark dat een attractie opende met dit karakter in de hoofdrol. Arthur, l’Aventure 4D is een vluchtsimulator die bezoekers op de rug van lieveheersbeestjes laat vliegen over de wereld van de Minimoys. In 2014 kwam Arthur ook naar Europa-Park. Het Duitse pretpark ging een samenwerking aan met Besson en zijn filmmaatschappij EuropaCorp voor een sprookjesachtige darkride, Arthur en het koninkrijk van de Minimoys. Zowel de overdekte familieattractie in Europa-Park als de driedimensionale film in Futuroscope wonnen een internationale prijs voor beste attractie en ritsysteem.
Animatieserie
Er lijkt nu nog een kaper op de kust voor Arthur. Studio 100 is bezig met een animatieserie rond het filmjongetje. In de studio van het bedrijf in Parijs wordt gewerkt aan drie langer lopende reeksen: rond Heidi, Maya en Arthur. Heidi en Maya hebben al hun eigen themazones en attracties in Plopsaland De Panne en het Duitse Holiday Park. Verwacht mag worden dat Plopsa ook Arthur gaat toevoegen aan het aanbod van characters in de parken, al wil het Belgische bedrijf dat niet bevestigen.
Steekspel
Een intrigerend steekspel is inmiddels ontstaan rond de kassuccessen van Marvel. In 1994 kocht de moedermaatschappij van Universal Studios het recht om de karakters uit de Marvel-films te gebruiken in zijn Amerikaanse en Japanse themaparken. Toen vijf jaar later Islands of Adventure werd geopend bleek Universal deze aankoop gebruikt te hebben voor het themagebied Marvel Super Hero Island, met onder meer een loopingachtbaan gewijd aan The Incredible Hulk en een darkride met Spider-Man. In 2009 verwierf The Walt Disney Company voor ruim 4,2 miljard dollar Marvel Entertainment. Disney mag nu attracties rond de Marvel-karakters ontwikkelen in alle parken, behalve die in de Verenigde Staten en Japan. Daar ligt de situatie iets gecompliceerder.
Geen einddatum
Volgens het contract dat Universal Studios tekende is Islands of Adventure het enige Amerikaanse pretpark ten oosten van de Mississippi waar de characters van Marvel gebruikt mogen worden. Dat contract heeft geen einddatum, dus voor zijn parken in Florida is Disney met handen en voeten gebonden. Voor alle duidelijkheid: dat geldt voor ín de parken bij Orlando, en voor de parken in het westen van de Verenigde Staten en Japan zijn gedeelten van het contract inmiddels verlopen. Dat betekent dat er in Anaheim en Tokyo nu meer mogelijk is met de Marvel-figuren. En dat is waarom er wel een monorail met Iron Man en de Avengers erop mag rondrijden door Walt Disney World. Die monorail rijdt immers buíten het Magic Kingdom Park (en op de monorail die gedeeltelijk over Epcot rijdt hebben nooit Marvel-karakters gestaan).
► Disney geeft ruim baan aan eigen sterren
Contractbreuk?
Toch ziet Universal Studios nu Disney met karakters van Guardians of the Galaxy aan de haal gaan. Epcot krijgt Guardians of the Galaxy: Cosmic Rewind, een spannende overdekte achtbaan gethematiseerd rond deze sciencefictionfilm van Marvel uit 2014. Kan dat, of pleegt Disney contractbreuk? De advocaten van Disney vinden dat het kan. Het contract geldt volgens hen niet voor nieuwe films, mits de karakters uit die films niet in wel onder het contract vallende films verschijnen. Zodra Drax the Destroyer, Groot en Rocket Raccoon uit Guardians of the Galaxy hun opwachting maken in de boeken of films van The Avangers, Thor, Spider-Man, Captain America of X-Men, is Disney de parkrechten over deze karakters kwijt. Zolang de Guardians of the Galaxy-familie gescheiden blijft van de andere Marvel-families mag Disney de figuren gebruiken in bijvoorbeeld Epcot. Disney loopt dus weinig risico: het entertainmentconcern beslist als eigenaar van Marvel immers zelf wat er met de characters van Guardians of the Galaxy gebeurt. Universal Studios moet nu tandenknarsend toezien hoe er twintig kilometer verderop in Florida tóch Marvel-attracties gebouwd gaan worden. Parkhoppen zoals het niet bedoeld is.
30 juli 2017 © Tekst: Adri van Esch – Beeld: M. Vimenet/Futuroscope, Adri van Esch, Loren Javier, Chris James, affiches Europa-Park en Futuroscope, screenshot documentaire Ziggo Zakelijk
