Forced perspective werd voor het eerst op grote schaal in de jaren vijftig van de vorige eeuw toegepast in een attractiepark. In Disneyland, dat in 1955 de poorten opende voor het publiek, is op heel veel plekken gebruik gemaakt van een geforceerd perspectief. Bij die techniek lijken gebouwen hoger dan ze daadwerkelijk zijn. Of ze lijken verder weg te staan. Hoewel forced perspective veelvuldig is gebruikt door Walt Disney, is het geen techniek die door hem is bedacht.
Optische illusies
Forced perspective werd al vele jaren voor de opening van Disneyland toegepast in de filmwereld. In de tijd dat de budgetten voor films nog niet zo astronomisch hoog waren als nu en er geen digitale trucs voorhanden waren, werden decors en rekwisieten zo vervaardigd dat ze groter, hoger of juist kleiner leken dan ze in werkelijkheid waren. Ook in de architectuur manipuleerde men het brein van de mens met optische illusies, bijvoorbeeld door trappen naar boven toe minder wijd te maken, waardoor de trap langer lijkt.
Lees verder onder de foto
Elke verdieping krimpt
Walt Disney nam de forced perspective-techniek mee uit zijn filmcarrière naar zijn eerste themapark. Hij wist dat hij de visuele waarneming van zijn bezoekers kon beïnvloeden met behulp van het perspectief. In Main Street, U.S.A. is deze techniek goed te zien, mits je er bewust naar kijkt. Want volgens onze hersens is er niets aan de hand; de gebouwen zijn gewoon hoog, vertelt ons brein. Maar dat is niet het geval. In Main Street krimpt elke verdieping. De imagineers maakten alleen de begane grond van de panden in Main Street op schaal 1 op 1. De eerste verdieping is op 5/8e van de werkelijke grootte en de tweede verdieping van de voorgevel is nog kleiner: op slechts de helft van de begane grond. Daardoor lijken de panden optisch hoger dan ze in werkelijkheid zijn. Met het gebruik van forced perspective wordt voorkomen dat gebouwen te groot en onpersoonlijk worden.
Lees verder onder de foto
Steeds kleinere stenen in slotmuur
Ook op veel andere plaatsen in Disneyland paste Walt deze techniek toe, zowel buiten als binnen. Het kasteel van Doornroosje is daarvan een goed voorbeeld: ramen, deuren en ornamenten worden iets kleiner naarmate ze hoger zitten. Ook de grijze stenen van de slotmuur en -torens worden van onder naar boven steeds wat minder groot. Bovendien werd gespeeld met kleuren: onderin werden pure roze tinten gebruikt, naar boven toe werd blauw aan de verf toegevoegd, wat de torens optisch langer maakt. Al deze zaken bewerkstelligen dat het beroemde kasteeltje, dat gebaseerd is op kasteel Neuschwanstein in Beieren, aanmerkelijk groter lijkt dan de slechts 23 meter die het in werkelijkheid hoog is.
Lees verder onder de foto
Andersom: minder groot
Forced perspective werkt ook andersom en niet alleen in de hoogte maar ook in de diepte. Het gebouw van The American Adventure in Epcot in Walt Disney World is liefst vijf verdiepingen hoog, noodzakelijk voor de gigantische toneeltoren die het pand herbergt. De imagineers zorgden er met forced perspective echter voor dat het gebouw aan de buitenkant slechts twee verdiepingen en een dakverdieping lijkt te hebben. In Cars Land in Disney California Adventure wordt het oog misleiden bereikt met kleuren. De rotspartijen in dit parkdeel krijgen naarmate ze verder weg staan een ander kleurpalet; de tinten zijn minder verzadigd en de contrasten tussen de schaduwpartijen niet zo intens. Dat geeft de illusie dat die rotsen verder weg staan dan ze daadwerkelijk zijn. Dit gebruik van forced perspective heet atmospheric perspective.
Geen vaste regels
Het toepassen van forced perspective is geen wetenschap met vaste regels, maar wordt bereikt met ervaring en fingerspitzengefühl. Soms gaat het fout en zijn verdiepingen te klein gemaakt, waardoor het gevoel van verhouding weg is. Het effect is dan het tegengestelde van wat werd beoogd: gebouwen lijken niet groter, maar juist iel en uit balans. Bij het uitvoeren van forced perspective moet gekeken worden naar de omliggende gebouwen en uit welke hoek en van welke afstand de bezoekers het gebouw bekijken. Daarnaast is ook landscaping belangrijk: bomen, struiken en planten mogen de illusie niet verstoren. Het effectief uitvoeren van forced perspective is een kunst op zich, die juist als die níet opvalt succesvol is.
► Wat is imagineering?
► Wat is een ‘wienie’?
► Wat is ‘plussing’?
► Wat is een E-ticket?
► Wat is ‘landscaping’?
► Wat is ‘visual intrusion’?
► Wat is ‘kinetics’?
► Wat zijn ‘animatronics’?
2023 © Tekst en foto’s: Adri van Esch
