Begin jaren vijftig van de vorige eeuw kreeg Walt Disney de hoon van de hele Amerikaanse pretparkwereld over zich heen. Walt onthulde zijn plannen voor een eigen themapark bij Los Angeles. Die waren gedoemd te mislukken, wisten alle bazen van de bestaande amusementsparken zeker. Als je miljoenen dollars in een sprookjeskasteel, een stadje uit het wilde westen en een romantisch Amerikaans straatje steekt, wordt het niks, lachten de concurrenten. Achtbanen, draaimolens en een reuzenrad, dat moest Disney bouwen, was het ongevraagde advies. Maar Walt had een droom en hield voet bij stuk. Hij wilde de mensen voor één dag de alledaagse beslommeringen laten vergeten. En daar hoorden de tot in de puntjes gethematiseerde gebouwen en gebieden bij.
Doemscenario
Disneyland opende op 17 juli 1955. Het prijskaartje van Walt’s nieuwe droomland was een voor die tijd gigantisch bedrag van zeventien miljoen dollar. De pessimisten voorspelden dat Disneyland een ongekende flop zou worden en nog voor kerst weer zou moeten sluiten. Maar dat doemscenario kwam niet uit. Al in september kon de miljoenste bezoekers worden genoteerd en vijftien maanden later, op 4 oktober 1956, kon Walt de vijfmiljoenste bezoeker verwelkomen. De gasten waren lyrisch over Fantasyland, met het kasteel van Doornroosje als toegangspoort, over het cowboystadje in Frontierland en over de tropische jungle van Adventureland. Walt had goed gegokt: de mensen verblijven heel graag in een omgeving die niet zou misstaan in een film. De themalanden waren geboren.
Blauwdruk
Ruim tien jaar later doet voor Disneyland ook de naam themepark zijn intrede. Disney-directeur Donn Tatum betitelt de Disney-parken consequent als themaparken. Het is volgens Tatum heel simpel: “A theme park is a park with a theme”. En dat is Disneyland. Het park wordt de blauwdruk waarop alle andere parken ter wereld zijn gebaseerd. Het thematiseren van attracties en deelgebieden wordt in de decennia daarna steeds meer gemeengoed. In Europa wordt aanvankelijk nog heel goed gekeken naar de bedenksels van Disney: Phantasialand bouwt ook een ouderwetse ingangsstraat en een achtbaan in een berg en Europa-Park laat bezoekers varen tussen muitende piraten. Maar als Disney in 1992 de oversteek maakt naar Europa, kiezen de collega-parken voor heel eigen en originele thema’s voor attracties en gebieden.
Amsterdamse grachten
Anno 2022 bouwt geen enkel zichzelf respecterend park nog attracties zonder ten minste een vleugje thematisering. Duinrell krijgt in 2023 een themagebied rond de Amsterdamse grachten en Avonturenpark Hellendoorn geeft de nieuwe achtbaan RidderStrijd een kasteelachtig station en een eigen verhaallijn en soundtrack. Zelfs kleinere pretparken thematiseren hun attracties, zoals De Waarbeek in Hengelo met het nieuwe spookhuis Huyze Pelle.
Voor Disney
Sommige parken waren er al heel vroeg bij. Zo zou je kunnen zeggen dat de Efteling met zijn Sprookjesbos dat in 1952 opende al vóór Disney de kunst van het thematiseren verstond. In 1978 overtrof het park in Kaatsheuvel zichzelf met de opening van het Spookslot, om drie jaar later het pad van thematisering – gelukkig eenmalig – te verlaten met de Python, een stalen achtbaan zonder ook maar een spoortje van fantasie. Dat maakte de Efteling in de jaren daarna weer helemaal goed met prachtig gethematiseerde attracties als Fata Morgana, Piraña, Droomvlucht en Villa Volta. Het Brabantse attractiepark bouwde zelfs een volledig op één thema gebaseerd gebied: het Volk van Laaf.
Nieuwe standaard
Themagebieden zijn de regel geworden in attractiepark. Ze hebben bekende namen als Fantasyland, Frontierland of Tomorrowland, maar ook Adventure Valley, Land of Legends, Exotic World, Deep in Africa, Streets of New York of Far West. Een heel nieuwe stap werd in 2010 gezet met de opening van The Wizarding World of Harry Potter in Islands of Adventure. Daar werd op een relatief klein gebied van acht hectare – onder nogal dwingende leiding van schrijfster J.K. Rowling – de wereld van tovenaarsleerling Harry Potter nagebouwd, compleet met Hogsmeade Village (Zweinsveld), Diagon Alley (Wegisweg) en het iconische kasteel van Zweinstein. Het themagebied en de attractie Harry Potter and the Forbidden Journey betekenden een nieuwe standaard op het gebied van thematisering.
Immersieve themazone
Het tweede Harry Potter-gebied, Diagon Alley, opende in 2014 in Universal Studios in Florida. Een nieuw type themagebied kreeg daarmee definitief voet aan de grond: de immersieve themazone. Immersie – of ‘immersive’ in het Engels – komt van het Latijnse immérsio, wat onderdompeling of verzinken betekent. In een immersief gebied worden bezoekers volledig ondergedompeld in de sfeer van het thema. Met de gebouwen, met de attracties, winkels en eetgelegenheden, met het entertainment, de muziek, de geuren en zelfs vaak met acteurs. Immersief betekent ook ‘meeslepend’, en dat is wat de themaparken met deze volgende stap in thematiseren willen bereiken.
Geen windeieren
Investeren in de immersieve themagebieden rond Harry Potter legde Universal geen windeieren: het bezoekersaantal steeg in het eerste jaar met vijftien procent en daarna verder met tientallen procenten. En Disney werd nerveus. Hun antwoord kwam drie jaar later: top-imagineer Joe Rohde werd ingeschakeld voor Pandora, The World of Avatar, een themazone gebaseerd op de populaire Avatar-film van James Cameron waar bezoekers het gevoel hebben rond te lopen op de fictieve maan Pandora. Disney zette de ultieme stap in immersie met Star Wars: Galaxy’s Edge. Elke centimeter van dit vijf hectare grote themaland is gethematiseerd en verwijst naar scènes uit de beroemde films. En het huis van de muis gaat zelfs nog verder: wie zin heeft kan twee nachten verblijven in Star Wars: Galactic Starcruiser, een hotel waarin een reis door de ruimte wordt gesimuleerd en waarbij de gasten een actieve rol spelen.
Klugheim en Rookburgh
Ook in Europa openden in de afgelopen jaren kleinere immersieve themazones. Phantasialand was daarin een voorloper, met de opening van Klugheim in 2016 en Rookburgh eind 2020 (foto). Dit jaar kreeg het Franse Futuroscope het futuristische hotel Station Cosmos, waarin verblijfsgasten worden ondergedompeld in het leven in het jaar 2190 op de planeet Kepler 442-b.
Een uitdaging
Ook de Efteling zet in op kleinere, immersieve themazones. Dat is voor het park niet gemakkelijk door de bestaande infrastructuur en de oudere gebouwen. De eerste pogingen om te komen tot zones waarin de bezoekers in een bepaalde sfeer worden gebracht zijn De Wereld van Sindbad en het Andergebergte. De Wereld van Sindbad – met Vogel Rok, Sirocco en Archipel – moet de komende jaren nog verder groeien, waarbij ook het uit 1953 stammende café-restaurant bij de themazone betrokken gaat worden. Een echte uitdaging. Het Andergebergte is het gebied rond de dubbele achtbaan Max & Moritz. Ook daar werd een ouder gebouw getransformeerd om te passen in het nieuwe thema: het station van de uit 1985 daterende Bobbaan.
Eer hoog te houden
Het eerste immersieve themagebied waar de Efteling met een haast blanco blad aan de gang kan is bij de nieuwe attractie voor 2024: Danse Macabre. Het Spookslot dat nu nog op die locatie staat gaat tegen de vlakte. De belofte van ontwerpers Jeroen Verheij en Sander de Bruijn is dat de bezoekers zich in het bijna twee hectare grote gebied rond Danse Macabre volledig kunnen laten onderdompelen in een griezelige sfeer. De Efteling heeft als trendsetter in Nederland een imago hoog te houden, ook bij de volgende stap op het gebied van thematisering, de immersieve themazone.
27 juni 2022 © Tekst: Adri van Esch – Foto’s: Phantasialand, Adri van Esch, Universal
